Rola integracji sensorycznej w wybiórczości jedzenia
Trudności z jedzeniem lub karmieniem to problem dotyczący już niemowląt i małych dzieci. Należy pamiętać, że nie wszystkie problemy z jedzeniem wynikają z zaburzeń integracji sensorycznej. Wcześniej należy wykluczyć szereg czynników medycznych i psychologicznych, gdyż przyczyn zaburzeń karmienia może być wiele. Są to:
- Nieprawidłowości strukturalne ( np. nieprawidłowa budowa jamy nosowo- gardłowej czy anomalie krtani i przełyku)
- Zaburzenia neurologiczne (np. Mózgowe Porażenie Dziecięce)
- Zaburzenia zachowania ( np. anoreksja dziecięca)
- Choroby układu krążenia
- Zaburzenia metaboliczne
- Przyczyny gastrologiczne
Poszukując przyczyn problemów z jedzeniem w zaburzeniach integracji sensorycznej należy dokładnie przeanalizować wszystkie złożone mechanizmy procesów integracyjnych mogących mieć wpływ na karmienie.
Funkcjonowanie systemów sensorycznych w kontekście trudności z jedzeniem:
- System przedsionkowy– to jeden z najważniejszych systemów, który odpowiada za integrację wrażeń płynących z pozostałych systemów. Daje nam informację, gdzie się znajdujemy, z jaką prędkością się przemieszczamy. Jednocześnie wysyła do mózgu informacje o wszystkich, nawet najmniejszych zmianach położenia głowy. Przykładem nieprawidłowości w działaniu tego systemu jest niepewność grawitacyjna, która przejawia się reakcją strachu, jeżeli dochodzi do jakiejkolwiek zmiany pozycji głowy. Niemowlę, które doznaje takich nieproporcjonalnych wrażeń będzie reagowało płaczem i krzykiem już w momencie przygotowań do karmienia , kiedy będzie wyjmowanie z łóżeczka i podnoszone do góry ,a później układane w pozycji do karmienia.
- System dotykowy– w jego funkcjonowaniu daje się zauważyć mnóstwo nieprawidłowości. Jedną z nich jest obronność dotykowa. W przypadku niemowląt nadwrażliwych na dotyk mogą wystąpić problemy z karmieniem. Dziecko jeszcze zanim zacznie być karmione doznaje wielu bodźców dotykowych takich jak np., wzięcie na ręce, kontakt twarzy ze skórą matki lub jej ubraniem. Dzieci ciężko reagują na przejście z karmienia pokarmem płynnym jednorodnym na pokarmy zróżnicowanej konsystencji.
- System proprioceptywny– Zmysł ten odpowiada za pozycję ciała i ruch. Dzieci mają problemy ze sprawnym wykonywaniem zadań pod kontrolą wzrokową. Dziecko z nieprawidłowościami w funkcjonowaniu tego zmysłu może preferować pokarmy wymagające żucia, mocnego gryzienia; ma trudności z zaplanowaniem i wykonaniem ruchu (np. zamiast kierować łyżeczkę w kierunku ust, kieruje ją na policzek)
- System węchowy– prawidłowo funkcjonujący zabezpiecza małe dzieci przez różnymi niebezpieczeństwami (np. nie pozwala zjeść jedzenia o brzydkiej woni). Dzieci nadwrażliwe węchowo silnie reagują na pokarmy o zbyt silnym intensywnym zapachu, te podwrażliwe będą przeciwnie- jadły tylko pokarmy mające silny zapach czy smak.
- System wzrokowy- zaburzenia tego systemu z powiązane są często z zaburzeniami pozostałych systemów, a zwłaszcza proprioceptywnego i dotykowego- będą utrudniały przyjmowanie właściwej pozycji podczas karmienia. Dzieci mogą odmówić jedzenia pokarmu ze względu na ich wygląd lub będą wybierać pokarmy wg koloru. Mogą też nie akceptować pewnych konsystencji np. galaretki, kisielu czy sosu na ziemniakach.
- System słuchowy– niektóre dźwięki wydawane podczas rozdrabniania pokarmów może powodować nieznośne doznania dla systemu słuchowego ( problem ten bardzo często dotyka dzieci z autyzmem- dziecko podczas gryzienia nie jest w stanie znieść dźwięków dochodzących z jamy ustnej). Dzieci nadwrażliwe słuchowo będą na pewno rozdrażnione w pomieszczeniach podczas karmienia jeśli w pobliżu gra głośna muzyka czy inne dzieci hałasują.
Jeżeli zostaną wyeliminowane aspekty medyczne przyczyniające się do wybiórczej diety, warto przyjrzeć się aparatowi mowy dziecka. Do jedzenia i picia używamy tych samych przecież mięśni co do mówienia. Dziecko może mieć problemy ze ssaniem, oddychaniem, przełykaniem, gryzieniem czy żuciem, co będzie miało na pewno ujemny wpływ na jedzenie.
Wybrane zachowania mogące świadczyć na zaburzenia SI u niemowląt i małych dzieci:
- Dziecko ma problemy z jedzeniem ( występują trudności w zakresie ssania- przełykania- oddychania- gryzienia- żucia)
- Ma bardzo wąski repertuar pokarmów, które spożywa
- Dzieci mają często odruch wymiotny w reakcji na smak czy zapach jakiegoś pokarmu
- Nie akceptują grudek w pokarmie
- Nie lubią zmian w jadłospisie
- Wymagają pomocy przy zaśnięciu,gdyą mają trudności ze snem
- Nie akceptuje nowych ubrań
- Są nadmiernie aktywne
- Nie lubią być przytulane, dotykane- dziecko pręży się i odpycha od osoby, która trzyma je na rękach
- Występują problemy w rozwoju psychoruchowym
- Występuje u niego hipotonia
- Dziecko nie lubi mycia twarzy, głowy, zębów, obcinania paznokci, włosów
- Ma słabą równowagę, często potyka się i przewraca
- Nie toleruje pewnych dźwięków
Trening karmienia jest intensywnym i niezbędnym bodźcowaniem sfery oralnej oraz stymuluje rozwój artykulacji. Długotrwałe miksowanie dzieciom pokarmów, nieurozmaicanie pokarmów ogranicza sprawność aparatu artykulacyjnego. Język w przypadku pokarmów płynnych pozostaje w pozycji płaskiej, to będzie w przyszłości powodować nieprawidłową artykulację głosek m.in./l/, /t/. /d/, które wymagają sprawnego podniesienia języka do góry. Częstym błędem rodziców jest wyręczanie dzieci w przyjmowaniu pokarmów (tzw. wlewanie pokarmu do buzi), nie pracuje wtedy mięsień okrężny warg. Nigdy nie należy stosować przymusu podczas karmienia dziecka.
mgr Anna Szotek- neurologopeda, terapeuta Integracji Sensorycznej
Bibliografia:
Materiały ze szkolenia
Kazanowska Jolanta „Wpływ zaburzeń regulacji oraz niezintegrowanych odruchów na trudności ze spożywaniem pokarmów [w:] Integracja sensoryczna Nr 2/ 2014
Zbigniew Przyrowski, Integracja sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii, EMPIS , Warszawa 2011
Anna Sieradzka- Borkowska :Wybiórczość jedzenia a integracja sensoryczna” [w:] Integracja sensoryczna Nr 2/ 2014