Komunikacja alternatywna i wspomagająca w pracy z dziećmi z różnymi zaburzeniami komunikacji- metoda PECS
PECS (Picture Exchange Communication System) to opracowana przez Lori Frost i Andrew S. Bondy metoda komunikacji alternatywnej i wspomagającej skierowana do osób ze spektrum autyzmu lub z innymi zaburzeniami rozwojowymi. Ze względu na problemy z naśladownictwem nauka gestów przez te osoby często jest utrudniona. Ponadto u tej grupy osób występują szczególne, wspominane już, problemy z komunikacją oraz z motywacją do komunikacji. Zdarza się, że osoby te potrafią prawidłowo artykułować dźwięki mowy, powtarzają całe dialogi z filmów, lecz nie wiedzą po co, jak i dlaczego mają się komunikować. Nie budują samodzielnie zdań ze słów, które znają, powtarzają raczej dźwięki z powodów, które nie mają nic wspólnego z porozumiewaniem się. U dzieci z autyzmem często występują zachowania trudne( krzyk, agresja, płacz…) Bardzo często po wprowadzeniu PECS można zaobserwować spadek tzw. zachowań trudnych, gdyż osoby używające symboli z zastosowaniem protokołu PECS mogą realizować swoje potrzeby i czują się szczęśliwsze, gdy otoczenie zaczyna się liczyć z ich zdaniem.
W wywiadzie z Lori Frost czytamy: „W momencie kiedy widzimy małe dziecko po diagnozie nikt nie potrafi zaprorokować czy będzie ono używać mowy artykułowanej czy nie. Nie ma takich danych i badań, które potrafiłyby powiedzieć kto będzie mówić, a kto nie. Jak na razie nie wiemy czemu niektóre osoby z autyzmem rozwijają mowę a inne nie. Ale wiemy jedno, taka osoba będzie się komunikować, będzie mieć narzędzie do samodzielnego i godnego funkcjonowania . Komunikacja wspomagana to przede wszystkim nauczanie osoby autystycznej jak ma się komunikować ze światem, jak przekazywać to co chce, co widzi, co czuje. Bardzo istotne jest też aby od samego początku uczyć prawidłowych wzorców komunikowania się. Przede wszystkim należy dążyć od samego początku, do tego aby komunikacja odbywała się do innej osoby ,a nie w pustą przestrzeń i systematycznie pracować nad tym ,aby w razie potrzeby osoba z autyzmem potrafiła podejść do swojego odbiorcy zamiast biernie czekać aż się pojawi. Drugą równie istotną kwestią jest to, aby od samego początku pracować nad spontaniczną komunikacją. Najczęstszym błędem w edukacji osób z autyzmem jest wypracowanie schematu, w którym osoba potrafi komunikować się, ale tylko w odpowiedzi na pytanie , a sama z siebie nie potrafi spontanicznie przekazać swoich myśli. Nie wynika to z faktu „że autyści tak mają”, ale jest rezultatem źle dobranych celów podczas nauki komunikacji.
Metoda promuje komunikację funkcjonalną w różnorodnych sytuacjach społecznych. Sesja PECS rozpoczyna nauczenia dziecka podawania obrazka przedstawiającego pożądaną rzecz „partnerowi komunikacyjnemu”, który uznaje tę inicjację jako prośbę. Metoda umożliwia skuteczną wymianę informacji od spontanicznego wyrażania próśb aż do rozwijania umiejętności budowania zdań. W bardziej zaawansowanych fazach naucza się odpowiadania na pytania i komentowania.
Założenia metody PECS bazują na zasadach stosowanej analizy zachowania, a szczególności na analizie zachowań werbalnych B.F. Skinnera. Zachowania komunikacyjne są systematycznie nauczane za pomocą stosowania procedur podpowiadania (i ich wycofywania) oraz strategii wzmacniania. W metodzie PECS wyróżnia się 6 faz, nie są stosowane podpowiedzi słowne, które eliminują w znaczącym stopniu uzależnienie się od nich w toku nauczania.
PECS przeznaczony jest dla osób w każdym wieku posiadających rozmaite trudności komunikacyjne, poznawcze i fizyczne. Rozwijanie komunikacji poprzez PECS ma duży wpływ na rozwój niezależnej mowy czynnej oraz wykształcenie efektywnej komunikacji funkcjonalnej, która jest natychmiastowo użyteczna.
Każde dziecko ma potrzebę komunikowania się, to rolą terapeuty jest znalezienie optymalnej drogi , która tę komunikację otworzy. Pamiętajmy, że PECS to tylko jedna z metod, oczywiście są jeszcze inne metody służące komunikacji. Przy wyborze najlepszej komunikacji należy wziąć pod uwagę możliwości dziecka, tj. m.in. jego sprawność ruchową. Nie każde dziecko jest sprawne ruchowo i może wskazywać rączką symbole czy przyczepiać je do paska zadaniowego, ale to nie oznacza, że nie chce się komunikować. Wtedy szukamy dalej, aż znajdziemy. Nie rezygnujemy. Dzieciom należy umożliwić wyrażanie myśli, pragnień, wtedy nie jest ważne jaką metodę zastosujemy. Liczy się radość dziecka z możliwości jakie daje mu zaproponowana przez nas forma komunikacji.
Opracowanie: Anna Szotek, neurologopeda
Bibliografia: Materiały szkoleniowe: Szkolenie Podstawowe PECS I ( Kraków, 2016)