Najczęstsze wady i schorzenia wzroku występujące u dzieci to krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm, zez oraz- rzadziej- schorzenia typu jaskra, zaćma, retinopatia wcześniacza, czy cukrzycowa.
Nauczyciel uczący dziecko słabowidzące powinien mieć na uwadze fakt, iż uczeń taki funkcjonuje w nieco inny sposób niż jego rówieśnicy i może w trakcie nauki szkolnej napotykać pewne trudności, które wpływać będą na jego zdolności przyswajania wiedzy, koncentrację uwagi, czy motywację do nauki.
Trudności, jakie w nauce szkolnej napotyka uczeń słabowidzący:
– niechęć do pracy wzrokowej, drażliwość
– skrócony czas koncentracji uwagi, męczliwość, wolne tempo pracy
– problemy z wychwytywaniem i dostrzeganiem istotnych bodźców wzrokowych
– zaburzona orientacja i wyobraźnia przestrzenna oraz koordynacja wzrokowo- ruchowa
– niższa szybkość, sprawność i precyzja wykonywanych czynności
– możliwa zaburzona lateralizacja
– brak trwałej pamięci wzrokowej
– zaburzone postrzeganie relacji przestrzeni i głębi (zaburzona stereopsja)
– mylenie liter o podobnych kształtach
– mylenie wyrazów o podobnej strukturze
– przestawianie liter
– nieprawidłowa technika czytania
– brak rozumienia tekstu w całości
– wolniejsze tempo czytania związane z problemami w spostrzeganiu całego wyrazu, zdania
– problemy z rozumieniem tekstu (konieczność koncentracji na postrzeganiu kształtu poszczególnych liter)
– możliwe trudności w pisaniu z uwagi na obniżoną sprawność spostrzegania i zakłóconą koordynację wzrokowo – ruchową (obniżona grafomotoryka)
– możliwe popełnianie wielu błędów: przestawianie, mylenie, opuszczanie liter, błędy ortograficzne, złe rozplanowanie stron w zeszycie (podobne do dyslektyków)
– problemy z czytaniem obszernych tekstów, długich ciągów działań matematycznych i wzorów chemicznych, map
– problemy z właściwym postrzeganiem i zapamiętywaniem figur geometrycznych
– trudności w nawiązywaniu kontaktów, nieśmiałość, zaniżona samoocena
– możliwe zaburzenia integracji sensorycznej (system dotykowy, przedsionkowy, proprioceptywny).
Uczeń słabowidzący wymaga dostosowania wymagań oraz form i metod pracy do swoich możliwości. Dostosowanie to obejmuje:
- Kierowanie się w procesie dydaktycznym następującymi zasadami: zapewnienie bezpieczeństwa, indywidualizacja, stopniowanie trudności, zmienność rodzaju zajęć, kształtowanie pozytywnej motywacji, optymizm pedagogiczny
- Uwzględnianie w procesie nauczania diagnozy stanu i możliwości ucznia
- Dostosowanie przestrzeni fizycznej i miejsca pracy ucznia:
- usytuowanie- najczęściej w pierwszej ławce, na środku, z dogodnym dostępem do tablicy
- oświetlenie zgodne z zaleceniami lekarza okulisty
- zapobieganie olśnieniom- wyposażenie w systemy ograniczające przepuszczalność i natężenie światła (np. żaluzje, rolety)
- osłonienie źródeł światła
- niektórych sytuacjach- zachęcenie ucznia do korzystania z przesłon osobistych (okulary przeciwsłoneczne, daszki itp.)
- zlikwidowanie błyszczących, odbijających światło powierzchni (zastosowanie matowych nakładek na biurko, wykładziny dywanowej na odbijającą światło podłogę)
- ściany pomalowane na kolory jednolite farbą matową
- tablica ciemnozielona lub czarna, matowa (nie powinna być biała i błyszcząca)
- oznaczenie ciągów komunikacyjnych, gablot, kantów itp.- ćwiczenia orientacji w przestrzeni
– ład i porządek w klasie- ławki i krzesła równo postawione, zamknięte drzwi od szafek, plecaki nie leżą w przejściu, drzwi zawsze otwarte lub zamknięte itp. (należy informować ucznia o każdej zmianie!)
– pomoce optyczne (np. lupka, powiększalnik elektroniczny, powiększony druk, komputer/ laptop z programem powiększającym obraz na ekranie i modułem udźwiękawiającym, specjalistyczne klawiatury i naklejki na klawiaturę, syntezator mowy, drukarka laserowa)
– zwracanie uwagi na szybką męczliwość dziecka związaną ze zużywaniem większej energii na patrzenie i interpretację informacji uzyskanych drogą wzrokową (wydłużanie czasu na wykonanie określonych zadań), drażliwość, wolniejsze tempo pracy
– dodatkowe omawianie i objaśnianie zadań z treścią, którym dla lepszego zrozumienia towarzyszą odpowiednie rysunki czy ilustracje
– korzystanie z map o mniejszej ilości szczegółów
– zeszyty z powiększoną liniaturą i kratką, zaadaptowane podręczniki
– zapewnienie możliwości nagrywania dłuższych tekstów z podręczników, by uczeń mógł uczyć się, przesłuchując je
– umożliwić korzystanie z nagrań lektur (audiobooków)
– pozwolić na pisanie dłuższych prac pisemnych na komputerze
– słowne objaśnianie wszystkiego, co ma zrobić uczeń, aby w pełni mógł uczestniczyć w zajęciach
– uwaga na prawidłowy przebieg relacji rówieśniczych
– współpraca z rodzicami/ opiekunami dziecka
Zrozumienie specjalnych potrzeb ucznia słabowidzącego oraz trudności, jakie może on napotykać podczas nauki szkolnej, okazanie mu życzliwości i wsparcia korzystnie wpływa na motywację dziecka do nauki oraz pomaga mu osiągnąć sukces szkolny na miarę własnych możliwości.
oprac. Aleksandra Krysztoforska, psycholog tyflopedagog PPP w Olkuszu